Përmes urisë në qytetin e thesarit...

Udhëtimi për në veri të ngarkon. Pas çdo kilometri, sapo kalon Tiranën, ndjesi të forta, shpesh herë në konflikt, të përfshijnë. Të kaluarën e hershme, të librave, nuk e sheh askund. Figura e burrave të urtë e trima të përzihet me kalimtarë të lodhur, pa dhëmbë, të vrazhdë prej mungesës, kurse bukuria e lartësive është ulur keqas tek e zeza që thyhet me kolorin më dramatik në trupin e femrës. Nuk ka lidhje kjo panoramë e sotme me lashtësinë e sjellë fuqishëm deri tek ne...Nuk dëgjon zë; baladat në vetmi heshtin si pulsi i një të vdekuri. Për të shkuar deri në qytetin minator në veri- lindje, Bulqizë, duhet kohë e qetësi, nerv e durim, edhe harresë... Tek Ura e Milotit, pasi devijon djathtas autostradës Tiranë- Shkodër, pa hyrë në Lezhë, një tabelë e bojatisur të tregon kilometrat, mbi 70-të, të asaj që duhet të përshkosh deri në Bulqizë. Kjo llamarinë nuk tregon asgjë para kilometrave pa fund gropash që kapërcehen duke thithur ajër të pastër.
Veriorët e këtyre zonave duken pilotë majë- malesh, ku dhe dielli del me vonesë e largohet para se të thyhet dita. Shpesh, dikush provon shtratin e lumit Mat. Ai që është më me fat ka mundësi të njoftojë familjen për furgonin apo benzin e shkatërruar e që pret rrëmbimin e tërbuar të lumit për të larguar gjurmët.
Kjo rrugë është edhe dëshmitare e krimeve me të egra ndodhur mes shqiptarëve. Larg vështrimeve, të rinj, të reja, hasëm e të pasur, i janë larguar jetës për t’u mbledhur në kocka qeniesh të humbura kur, ndonjë bari që ngrys ditët në fund të kopesë së tij kalon në ato anë.
Udhëtimi bëhet sa qesharak, aq dhe i dhimbshëm. Nuk mungojnë reklamat e prezervativëve e të duhanit. Nga Spanja, një nuse kërkohet në fshatin e thellë, matanë lumit, bri malit, në të djathtë të rrugës afër Burrelit. Dhëndri është një djalë mesa duket po i zonave përreth. Kalimtarë jo të paktë, të veshur me të njëjta rrobe. Asnjë bluzë “nuk flet shqip”. Banorët shtyjnë ditët me punë të zakonshme, jo të lodhshme. Rrisin në të rrallë ndonjë bagëti, drutë i blejnë, presin stinën për rrushin dhe përgatisin brumin e bukës për ta pjekur në kohën e duhur tek furra e druve. Nuk duken se janë aty. Mendjen dhe zemrën e kanë larg. Nuk ka shtëpi të mos provojë dhimbjen dhe të mirat materiale nga fëmijët emigrantë.
Mëngjesi ikën nxitimthi në këtë rrugë...Është dhe i zhurmshëm me lokalet pritëse që të thërrasin shpesh për një kafe. Shoferët e makinë- furgonit janë të kënaqur për këtë vakt brumrash. Pasagjerët i zbarkojnë sipas marrëveshjes me pronarin, si shpërblim në lokalin që i mirëpret pa faturën në fund. Kjo gjë ua bën udhëtimin edhe më të bukur drejt Tiranës apo Shkodrës, kur zbresin nga lart. Janë matjanë e dibranë, në “luftë” për superioritet historish.. Në dy anë të rrugës, fëmijë me vargje frutash të thërrasin. Eshtë koha e tyre dhe ata nxitojnë ta shfrytëzojnë, paçka se janë blerë në tezgat e tregjeve të një qyteti ccfarëdo...Fundja qëllimi është për të fituar prej stinës. Lugina e Klosit duket e begatëshme; vila, shtëpi në ndërtim, lokale, pemëtore, ara në gjelbërim.
Këtu, çlodhja e muza e mbërthyer me aromën e luginës së Klosit, merr fund. Ngjitja në për në Qafën e Buallit të zgjon frikshëm. Duken si dy botë. Afër shfaqet ferri, i zi, i egër...Aty është dhe Bulqiza me vrimat e saj të errëta. Paradoks! Si për të fshehur atë vlerë të magjishme që toka mban nën vete, mbi të, fukarallëk, pisllëk. Ndjen si një vajtim.
Qyteti, ngrehinë e mbetur, ngrihet mbi dy faqe mali, në një fushë që thuhet se ndriçon natën Në pjesën veriore godinat- banimi disakatëshe, ndërtuar nga të burgosurit politikë nga mesi i viteve tetëdhjetë; si për ironi tregojnë se këtu quhet “Bulqiza e Re”.
Në jug, poshtë, ndodhet një pjesë e qytetit dhe zyrat e administratës shtetërore. 20 mijë vetët që jetojnë në këtë vend, të trishtojnë. Nuk duhet të jetë një qytetë i dytë me kaq njerëz të varfër. Burrat me fizikë kockash, që do dukeshin qesharakë nëse do kriheshin, me rrudha të egra rreth gojës e syve shpues, të veshur si në kohën e Carli Caplinit, duket sikur vijnë nga tjetër botë. Hyjnë e dalin nga nëntoka. Ulen në lokale si në stom çlodhjeje dhe rrugëtojnë në fantazi. Endrra e emigrimit iu është fanitur. Kurse gra...nuk ka...nuk i sheh askund, në kafene jo e jo.
Bulqiza ngjan me tokën e burrave në arrati. Muret e zbukuruara me gëlqere duken si faqe burgu.I ndërtuan të burgosurit, sot jetojnë qytetarët.
Lart është miniera. Aty janë puset e zinj.Tashmë mbi to është turrur i madh i vogël. Të armatosur, këmbëzbathur, larg frikës së vdekjes, si në histerizëm shkojnë e vijnë natën e ditën. Bulqizakët për së fundi flakën tutje gjumin, shtetin, dembelizmin, thashethemet etj... Këtu e kështu ka nisur lufta në kërkim të kromit...!
Banorët –minatorë na tregojnë se të mërkurën, sot, do të dalin në protestë. Një miting si shumë të tjerë të mjerë organizuar herë pas here. Këta njerëz nuk trembim dot askënd, aq më pak shtetin, apo privatin. Do të kërkojnë si çdo herë pak rrogë, ndonjë palë çizme, rrip sigurimi, xhaketë etj. Një palë u duhen për gjithë vitin, 600 të tillëve. Sa pak për të shpëtuar këmbët e tyre gati në kalbëzim. Aq sa dreka e një zyrtari të mesëm të administratës shqiptare, kur do të respektojë tre miq të tij.
Në brendësi të minierës nuk mund të zbresësh. Ky urdhër është dhënë shumë herët, sidomos për gazetarët. Kompanisë nuk i pëlqen të flitet shumë për kushtet e punës. Mjaft po bezdisen nga të mjerët që çirren për një palë çizme. Po edhe në galeritë të zaptuar nga privatët nuk mund të futesh. Aty fëmijë e gra “shkulin arin” me dorë. 12 burra vdiqën 16 muaj brenda galerive me damar kromi. Ethet për t’u bërë të pasur i ka përfshirë të gjithë këta njerëz –banorë në geto afrikane....Bandat tashmë kanë marrë në dorë situatën. Ata që deri tani ditën t’i shfrytëzojnë bulqizakët tremben. Pasuria e kësaj copë nëntoke po iu ikën. Iu duhet të marrin masa...
Pasi kthen krahët për ta lënë pas, Bulqiza merr trajtën e virusit. Lugina e Klosit as që të kujtohet, kurse lart në Qafë Buall mendimet me të rënda ta pushtojnë trurin. Vështirë të harrosh atë peizazh të zymtë, të ashpër, ku natyra duket se nuk ka kursyer asgjë për të hedhur të errtën. Ky qytet i vogël mes malesh të dhemb. Njerëzit me shpinë kërrusur ngërthyer në labirinthet e galerive, venë në lojë jetën dhe vdekjen. Ky vend me heronj e pa histori rrit jetimë e vesh gra me të zeza. Kaq pranë pasurisë dhe janë më të varfërit se kudo...
Bulqiza, qyteti i atyre, merr frymë përmes urisë...

2007